- Nguyễn Khoa Ðiềm sinh năm 1943 ở Huế, trong một gia đình tri thức cách mạng (cha là Hải Triều - Nguyễn Khoa Văn đã có những đóng góp nổi bật trong cuộc đấu tranh tư tưởng để truyền bá những quan điểm mác-xít trên báo chí công khai những năm 30).
- Sau khi tốt nghiệp trường Ðại học sư phạm Hà nội năm 1964, Nguyễn Khoa Ðiềm về miền Nam tham gia cuộc chiến đấu chống Mỹ; từ chiến khu Trị thiên vào họat động trong nội thành Huế, từng bị địch bắt giam. Tổng tiến công Mậu thân (1968), được giải thóat và lại lên chiến khu. Ông bắt đầu làm thơ từ thời kỳ này.
- Sau 1975, Nguyễn Khoa Ðiềm tiếp tục họat động văn nghệ và công tác chính ở thành phố Huế. Ông từng giữ chức Thứ trưởng Bộ Văn hóa thông tin, Tổng thư ký Hội nhà văn VN (khóa V). Hiện nay, ông là Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin.
- Nguyễn Khoa Ðiềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ thơ trẻ những năm chiến tranh chống Mỹ. Thơ ông giàu chất suy tư, thể hiện tâm tư của người thanh niên trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân.
- "Ðất ngọai ô" (tập thơ-1972)
- "Mặt đường khát vọng" (trường ca-1974)...
Có một ngày....
Có một ngày em không yêu anh
Em đi thật xa
Và mặt chiếc áo
Anh chưa từng thấy bao giờ
Em sẽ có cái cười
Bằng ánh sáng của cái hôn khác
Có nỗi buồn
Bằng màu mưa khác
Những buồn vui anh không có được bao giờ.....
Có một ngày
Em tràn đầy hạnh phúc
Ngày em không yêu anh.
Ngày em rời mái nhà xưa cũ ấy
Và chiếc áo sờn vai ấy
Anh từng hôn lên nỗi khó nhọc hàng ngày
Em xóa mình đi
Bằng chiếc khăn màu thơm mát
Cái ngày đó
Anh sẽ bắt đầu
Với anh
Bằng bước chân ngày đón em
Anh một chàng trai
Với màu tóc khác
Riêng năm tháng cuộc đời
Thì vẫn như xưa....
Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời:-Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoan a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay, mẹ thương bộ đội
Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần
Mai sau con lớn vung chày lún sân....Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka Lưi
Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ
Em ngủ ngoan em đừng làm lưng mẹ mỏi
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng-Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoan a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay, mẹ thương làng đói
Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều
Mai sau con lớn phát mười Ka Lưi....
Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ
Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng
Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông
Mẹ địu em đi để đánh trận cuối
Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường
Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn-Ngủ ngoan a Kay ơi, ngủ ngoan a Kay hỡi
Mẹ thương a Kay mẹ thương đất nước
Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ
Mai sau con lớn làm người tự do....25-3-1971.
Tình ca
Ðừng yêu ai, em nhé
Chỉ yêu mình anh thôi
Dẫu tất cả con trai
Bên em đều tốt đẹpÐừng thương ai, em nhé
Chỉ thương về anh thôi
Dẫu anh không còn trẻ
Không có chi hơn ngườiÐừng nhớ ai, em nghe
Ngòai anh, người bạn cũ
Dẫu ngàn ngày quyến rũ
Là ngàn ngày chưa quaChỉ một lần thiết tha
Chỉ một điều mơ mộng
Như chỉ một bài ca
Hãy vì anh đồng vọngYêu anh từ nước mắt
Tới trong ngày biết yêu
Yêu anh từ tiếng hát
Khi sao xanh những chiềuYêu anh không lỗi hẹn
Một bông hoa đợi chờ
Nở trong lòng thầm kín
Mặc tháng ngày vụt quaYêu anh từ rất xa
Chiến trường anh gối ngủ
Tóc em cùng suối đổ
Trong giấc mơ nhớ thương.Yêu hơn mọi yêu thương
Mà cuộc đời đã có
Nhớ trước mọi nẻo đường
Ðã thổi từ trận gióTừ tháng ngày chiến đấu
Ta chọn tình yêu ta
Em ơi em- đồng chí
Ngọn cờ và tình caNhững gì ta đã có
Là em hay cánh đồng
Là mây trên thành phố
Hay trăng treo cuối rừng
Ðều cũng là lửa máu
Của đồng đội, đồng bào
Những gì ta phải đổi
Ðến tận cùng gian lao...Nên vì sao em ơi
Môi anh đau tiếng nói
Lòng anh vò tiếng gọi
Anh muốn nói một lời
Yêu anh luôn em ơi
Vì không ai có được
Như anh, một tấm lòng
Càng đi vào mặt trận
Càng sớm bừng thủy chung
Càng lao lên lửa bỏng
Càng yêu em tận lòng
Trên ngọn nguồn sông núi
Biết yêu thành mênh mông....
Ðất nước
(Trích Trường ca "Mặt đường khát vọng")
Khi ta lớn lên Ðất nước đã có rồi
Ðất nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa"... mẹ thường hay kể
Ðất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Ðất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần,sàng
Ðất nước có từ ngày đó...Ðất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Ðất nước là nơi ta hò hẹn
Ðất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Ðất là nơi "con chim phượng hòang bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi " con cá ngư ông móng nước biển khơi"
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Ðất nước là nơi dân mình đòan tụ
Ðất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Ðẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hàng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.
Trong anh và em hôm nay
Ðều có một phần Ðất nước
Khi hai đứa cầm tay
Ðất nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Ðất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Ðất nước đi xa
Ðến những tháng ngày thơ mộng
Em ơi em Ðất nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Ðất nước muôn đời....***
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Ðất nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng vương
Những con Rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò góp cho Ðất nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Ðốc, Ông Trang, Bà Ðen, Bà Ðiểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi Ðất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta....Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Ðất nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, con trai bằng tuổi chúng ta
Cần cù làm lụng
Khi có giặc người con trai ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh
Nhiều người đã trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng cả anh và em đều nhớ
Nhưng em biết không
Có bao nhiêu người con gái, con trai
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và đã chết
Gỉan dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Ðất nước
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngọai xâm thì chống ngọai xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Ðể Ðất nước này là Ðất nước Nhân dân
Ðất nước của Nhân dân, Ðất nước của ca dao thần thọai
Dạy anh biết "yêu em từ thuở trong nôi"
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Ði trả thù mà không sợ dài lâu
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Ðất nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi
Người dạy ta nghèo ăn cháo ăn rau
Biết ăn ớt để đánh lừa cái lưỡi
Cái cuốc, con dao, đánh lừa cái tuổi
Chén rượu đánh lừa cơn mỏi, cơn đau
Con nộm nan tre đánh lừa cái chết
Ðánh lừa cái rét là ăn miếng trầu
Ðánh lừa thuồng luồng xăm mình xăm mặt
Ðánh lừa thằng giặc là truyện Trạng Qùynh
Nhưng lạ lùng thay, nhân dân thông minh
Không hề lừa ta dù ca dao, cổ tích
Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời
Dẫu phải khi cay đắng dập vùi
Rằng cô Tấm cũng về làm hòang hậu
Cây khế chua có đại bàng đến đậu
Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta
Ðất đai cỗi cằn thì người sẽ nở hoa
Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa
Khi ta đến gõ lên từng cánh cửa
Thì tin yêu ngay thẳng đón ta vào
Ta nghẹn ngào, Ðất Nước Việt nam ơi!.....