Nại Hà kiều:

• Theo Phật học từ điển, cầu này ở về phía chính đông thập điện. Những người nghèo hèn, chết yểu đều phải qua cầu này.
  Nại Hà có 3 thác nhỏ. Tội nhân đến đó hỏi nơi nào có thể lội qua được nên mới gọi là Nại hà. Nước toàn máu tanh hôi không thể đến gần được.
  

Nam Dương:

• Là nơi phát tích của nhà Đông Hán. Vua Hán Quang Vũ là Lưu Tú đã dấy nghiệp ở đó.
  Nam Dương cũng là nơi Gia Cát Lượng nằm ngũ trong túp lều tranh trước khi ra giúp Lưu Bị.
  

Nam Lâu: Xem Du Lượng.

Nàng Ban:

• Liệt nữ truyện: Nàng Ban còn gọi là Ban Cơ, tức nàng Ban Chiêu đời Đông Hán, em gái Ban Siêu. Bà có tài học, triều vua Hòa đế được triệu vào cung dạy học, các hoàng thân quý nhân đều phải thờ bằng thầy. Có làm ra tập "Nữ giới" gồm 7 thiên. Anh bà là Ban Cố soạn bộ Hán thư chưa xong thì mất, bà dâng chiếu xin vua Hòa đế soạn tiếp cho trọn bộ. Ban Chiêu có chồng là Tào Thế Thúc. Thế Thúc chết sớm, bà một mực giữ tiết hạnh.
  Kiều:
  Khen tài nhả ngọc phun châu.
  Nàng Ban, ả Tạ cũng đâu thế này. Nàng Ban cũng có thể là Ban Tiệp Dư cung nữ của vua Hán Thành Đế, nàng có nhan sắc, có tài làm thơ, được vua yêu nhưng về sau bị ruồng bỏ. Nàng có làm bài: "Oán hành ca" đề vào chiếc quạt nói về thân phận chiếc quạt: Khi mùa thu đến bị người ta xếp xó, không ai dùng cũng giống như tình cảnh người cung nữ lúc được yêu, lúc lại bị ruồng bỏ.
  Cung oán ngâm khúc Nụ hoa chưa mỉm miệng cười.
  Gấm nàng ban đã lạt mùi thu dung.

Nàng Hồng: Là tỳ nữ của Thôi Oanh Oanh trong truyện "Mái Tây" (Tây sương ký).

Nàng Mạnh:

• Tức nàng Mạnh Quang đời Hán rất kính trọng chồng là Lương Hồng, mỗi khi dọn cơm cho chồng ăn thường nâng cái án lên tận ngang mày.
  Xem Bố Kinh.
  

Nàng Oanh: Nàng Đề Oanh thời Hán.

• Sử ký: Thuần Vu ý làm quan đất Tề phải tội sắp đem hành hình. Họ Thuần không có con trai, chỉ sinh được 5 người con gái. Người con gái út tên là Đề Oanh thương khóc theo cha đến Trường An, dâng thư lên Hán Văn Đế xin bán mình làm đứa ở chổ quan phủ để chuộc tội cho cha. Hán Văn Đế bèn tha tội cho họ Thuần.
  

Năm cha ba mẹ :

• Theo sách "Thọ Mai Gia Lễ" của Tiến sĩ Hồ Sỹ Tân, hiệu thọ Mai (1690 - 1760), mỗi người có thể có ba cha và tám mẹ.
  Ba cha là : Thân phụ (Cha ruột), Kế phụ (Cha ghẻ, cha dượng), Dưỡng phụ (cha nuôi). Tám mẹ là : Thân mẫu (Mẹ ruột). Nếu mẹ ruột là vợ lẽ của cha, phải gọi là Thứ mẫu, gọi vợ cả của cha là Đích mẫu. Nếu mẹ ruột ly dị với cha, phải gọi là Xuất mẫu, Sau khi cha mất, mẹ đi lấy chồng khác thì gọi là Giá mẫu. Mẹ ghẻ gọi là Kế mẫu. Người vợ lẽ của cha, có công nuôi nấng mình (nếu mẹ ruột qua đời khi mình còn nhỏ) thì gọi là Từ mẫu. Mẹ nuôi gọi là Dưỡng mẫu. Bà vú cho mình bú mớm từ khi còn nhỏ thì gọi là Nhũ mẫu.
  Thành ngữ "Năm cha ba mẹ" chỉ nguồn gốc không thuần nhất.
  

Năm Hồ:

• 5 tộc Hồ. Đời Tống bị nạn 5 tộc Hồ vào xâm lấn, quân đông ngựa nhiều, chỉ quăng roi xuống sông cũng đủ lấp dòng nước chảy.
  

• Năm ngựa lội sông Nam: Chỉ việc 5 người con vua Tấn chạy loạn vượt sông Dương Tử.
  

Nằm giá: Từ chữ "Ngọa băng" (Nằm trên băng).

• Sưu thần ký: Sở Liêu thờ mẹ rất có hiếu, mẹ ông bị bệnh thủng, đêm nằm mộng thấy một đứa bé đến bảo rằng: Nếu được ăn cá chép thì bệnh sẽ giảm ngay. Bà đem chuyện nói với Liêu. Bấy giờ là tháng chạp, không tìm đâu được cá. Liêu đứng ngữa mặt lên trời khóc rồi cởi áo nằm trên băng, bổng có đồng tử phá đám băng Liêu đang nằm, băng tan và có 2 con cá chép nhảy ra. Liêu bắt về làm thuộc cho mẹ.
  Theo Nhị thập tứ hiếu của Lý văn Phức, Vương Tường người Tấn, mẹ chết sớm, bị bà mẹ kế cay nghiệt thường gièm pha thêu dệt làm cha ông ghét bỏ ông, nhưng ông vẫn dốc lòng hiếu thảo với cha và mẹ kế. Mùa đông nước đóng băng, mẹ kế muốn ăn cá tươi, ông cởi trần nằm trên băng. Băng nứt, 2 con cá chép nhảy ra, ông bắt về dâng mẹ kế. Từ đó cha và mẹ kế quý ông lắm.
  Sãi Vãi: Ngồi đêm đông, thương người nằm giá khóc măng. Vân Tiên Suy Trang nằm giá khóc măng.
  Hai mươi bốn thảo, chẳng bằng người xưa.

Nắng hạ làm mưa: Nói tài cứu dân giúp nước.

• Vua Cao Tông nhà Thương cầu được Phó Duyệt ở đất Phó Nghiêm về tôn lập làm thừa tướng ở luôn bên cạnh vua. Cao Tông bảo Phó Duyệt rằng: "Nhược tuế cự xuyên dụng nhữ tác chu tiếứp, nhược tuế đại hạn dụng nhữ tác lâm vũ." (Nếu qua sông lớn, dùng nhà ngươi làm mái chèo thuyền, nếu phải năm đại hạn, dùng nhà ngươi làm trận mưa rào).
  ý nói người hiền tài ra cứu dân giúp nước, cũng như trận mưa phải cơn hạn vây. (Thông Chí quyển 3, Thượng thư quyển 10).
  
• Về mục lục N

Nếm mật nằm gai:

• Từ chữ Thường đởm ngoạ tân chỉ ý chí vượt qua gian khổ để đạt mục đích.
  Việt Vương Câu Tiễn thời Xuân Thu, sau khi ở nước Ngô trở về, thường nằm ngũ trên gai, có treo cái mật, nằm ngồi đều nhìn thấy mật, ăn uống thì nếm vị đắng của nó trước. Tỏ ý không quên cái khổ nhục trước đó. Quả nhiên sau đó nhờ chịu đựng gian khổ mà đánh bại được nước Ngô, báo thù cho nước Việt.
  

Nịnh Thích:

• Người thời Xuân Thu, giúp Tề Hoàn Công dựng nên nghiệp bá. Trước khi sang Tề, Nịnh Thích từng đi chăn trâu kiếm sống.
  

Noi nghĩa ở nhân:

• Mạnh Tử: "Ngô nhân bất năng cư nhân do nghĩa vi chi tự khí giã. Nhân nhân chi an trạch giã. Nghĩa nghĩa chi chính lộ giã" (Thân ta không thể ở vào chổ nhân, đi theo con đường nghĩa, gọi đó là mình tự bỏ mình. Nhân là nhà yên ấm của con người, Nghĩa là con đường chính của người).
  

Non Đào:

• Sách Liệt tiên truyện chép ở huyện Nga My, tỉnh Tứ xuyên có núi My Sơn có lắm cây Đào, ăn quả của nó sẽ được sống lâu và thành tiên.
  

Nối điêu:

• Do chữ "Tục Điêu": Nối đuôi con Điêu là lời nói khiếm chỉ việc bắt chước mà tiếp công việc của người khác.
  Điêu là giống động vật thuộc loài chuột ở rừng xứ lạnh, lông dài, đuôi to. Đời Hán, các quan hầu gần vua đều đội mũ có cắm đuôi Điêu làm ngù. Đến đời Tấn, sau khi cướp được ngôi Huệ Đế, bè đảng của Triệu Vương Luân đều lên chức khanh tướng, cả bọn lính hầu cùng bọn tôi tớ phục dịch cũng được phong tước, mỗi khi triều hội, quan chức đội mũ đuôi Điêu ngồi đầy cả. Thời bấy giờ, có câu ngạn ngữ giễu rằng: Điêu bất túc, cẩu vĩ tục (Đuôi Điêu không đủ, lấy đuôi chó nối vào).
  

Nổi quân Hạ:

• Nói việc vua Thiếu Khang nổi quân dựng lại nghiệp, trung hưng nhà Hạ.
  

Nội kinh:

• Pho sách thuốc rất cổ (Gồm bộ Tố vấn và bộ Linh Khu hợp lại) dạy về nguyên lý cơ bản và phép châm cứu của Đông y.
  

Nụ cười nghìn vàng: Nói giá trị nụ cười của Bao Tự. Xem Bao Tự cười.

Núi đất ba lời: Nói 3 lời hẹn ước của Quan Vân Trường.

• Tam Quốc diễn nghĩa: Tào Tháo khởi 20 vạn quân đánh Lưu Bị. Lưu Bị thua to phải chạy sang nương nhờ Viên Thiệu. Bấy giờ, Quan Vân Trường đóng giữ Hạ Bì. Tào Tháo đem quân đến đánh, Hạ Bì thất thủ. Vân Trường phải rút quân lên núi đất đóng quân tạm nghĩ. Tào Tháo cho Trương Liêu lên dụ Quan Vân Trường hàng. Thế cô lực kiệt, Vân Trường giao ước: "Tôi có 3 điều giao ước, nếu Thừa tướng (Tào Tháo) nghe cho, tôi xin lập tức cởi giáp lai hàng, nhược bằng không nghe, tôi đành chịu 3 tội mà chết. Một là: Ta cùng Hoàng Thúc (chỉ Lưu Bị) có lập lời thề cùng nhau giúp nhà Hán, nay ta chỉ hàng vua Hán, hkông hàng Tào Tháo. Hai là: 2 chị dâu ta phải được cấp dưỡng theo bổng lộc của Hoàng Thúc, nhất nhất người ngoài không được đến cửa. Ba là: Hể ta được thấy Hoàng thúc ở đâu, ta lập tức cáo từ rồi đi theo. Ba điều ấy nếu thiếu một điều, ta nhất địnhkhông hàng." Tào Tháo ưng thuận. Vân Trường rất được Tháo hậu đãi cốt làm ông phải chịu ơn nặng mà không nở bỏ mình về với Lưu Bị nữa, nhưng sau khi biết được tin Lưu Bị, Vân Trường liền từ tạ Tào Tháo mà về với Lưu Bị.
  Xem Quan Hầu.
  

Nước an làm trí, nước loàn làm ngu :

• Luận ngữ : " Tử viết : Nịnh Vũ Tử, bang hữu đạo tắc trí, bang vô đạo tắc ngu. Kỳ trí khả cập giã, kỳ ngu bất khả cập giã" (Khổng Tử nói : Ninh Vũ Tử là người trí khi nước có đạo, lại là người ngu khi nước không đạo. Người ta có thể theo kịp cái trí của ông chứ không thể theo kịp cái ngu của ông).
  

Nước Dương : Nước phép của nhà Phật.

• Quan âm lấy nhành Dương Chi nhúng nước Cam lồ vẫy lên chúng sinh để dập tắt đau khổ của người đời.
  

Nước non :

• Bởi chữ "Cao sơn lưu thủy" chỉ tiếng đàn hay của người tri kỷ, tiếng đàn có bạn tri âm thưởng thức. Lã Thị Xuân Thu : Bá Nha người thời Xuân Thu là người giỏi đàn, gặp và chơi thân với Chung Tử Kỳ là người sành nghe đàn. Một hôm, Bá Nha đánh đàn, Tử Kỳ ngồi nghe. Khi Bá Nha nghĩ đến chốn non cao (cao sơn), Tử Kỳ bảo : "Thiện tại hồ cổ cầm, ngụy ngụy hồ nhược Thái sơn." (Đánh đàn giỏi làm sao ! vòi vọi cao thay như núi Thái). Một lát sau, Bá Nha lại nghĩ đến chổ nước chảy (lưu thủy), Tử Kỳ lại nói : Thiện tại hồ cổ cầm, đãng đãng hồ nhược lưu thủy." (Đánh đàn sành biết mấy, mênh mông thay như nước chảy.). Đến khi Tử Kỳ chết, Bá Nha đập đàn không gẩy nửa vì cho rằng đời không ai hiểu được tiếng đàn của mình.
  Kiều :
  Nước non luống những lắng tai Chung Kỳ.

Ngày tháng trong bầu :

• Thi Tồn người nước Lỗ, học được phép tiên, có một cái bầu, trong bầu là một thế giới riêng, có đủ trăng sao trời đất. Đêm tối ông vào trong bầu mà ngũ, tự đặt hiệu là Hồ Thiên, người ta gọi là Hồ Công (Hồ là cái bầu).
  Xem Phí Trường Phòng.
  

Ngân hải tinh vi :

• Sách thuốc nói về cách chữa bệnh đau mắt, tương truyền do Tôn Tư Mạc đời Đường soạn.
  

Ngọa Long : Hiệu của Khổng Minh. Xem Rồng Phụng Kinh Châu.

Ngoại khoa :

• Những sách thuốc dạy phép chữa các bệnh bên ngoài thân thể.
  

Ngọc Lâu phó triệu : Nói văn nhân mất sớm. Xem Trường Cát.

Ngọc Tiêu : Xem Duyên Ngọc Tiêu.

Ngòi viết Đỗng Hồ : Nói việc làm chính trực.

• Đỗng Hồ là sử quan nước Tấn đời Xuân Thu.
  Tả Truyện : Tấn Linh Công lập mưu giết quan đại thần là Triệu Thuẫn, mới bày tiệc rượu ở trong cung, mời Triệu Thuẫn vào dự rồi phục sẵn quân giáp sĩ giết đi. Viên Xa Hữu (Võ sĩ mang binh khí ngồi trên xe hộ vệ ở bên phải) của Triệu Thuẫn là Đề Di Minh biết việc đó, bèn đi theo hộ vệ Triệu Thuẫn. Khi rượu uống được 1 tuần, Di Minh bèn tiến lên điện, nói to rằng : "Bề tôi hầu rượu vua, theo lễ không được uống quá 3 chén..." Nói xong liền vực Triệu Thuẫn xuống điện chạy trốn thoát ra ngoài, giữa đường gặp Triệu Xuyên hỏi chuyện đầu đuôi rồi bảo Triệu Thuẫn chớ sang nước khác vội, hãy đợi trong mấy ngày nữa sẽ rõ tin tức. Triệu Xuyên về kinh thành, nghe biết Tấn Linh Công chơi ở Đào Viên mới giả cách vào yết kiến rồi giết Tấn Linh Công, sau đó cho người đón Triệu Thuẫn về triều cùng các quan lập vua mới. Triệu Thuẫn vẫn làm tướng quốc, vẫn lấy việc giết vua ở Đào Viên làm áy náy, mới đến sử quán đòi lấy bản chép của quan Thái sử là Đỗng Hồ xem. Đỗng Hồ chép việc ở Đào Viên như sau : "Ngày 27 tháng 9 năm ất Sửu, Triệu thuẫn giết vua Linh Công ở Đào viên." Triệu Thuẫn nói điều đó không đúng. Thái sử Đỗng Hồ nói : "Ngài làm tướng quốc, trốn đi chưa khỏi địa giới nước nhà mà đã có việc giết vua, khi về lại không trị tội quân giặc thế thì không phải tự ngài thì còn ai ?" Khổng Tử khen : "Đỗng Hồ cổ chi lương sử giả, thư pháp bất ẩn." nghĩa là Đỗng Hồ là quan Thái sử tốt thời cổ, chép việc không có giấu giếm.
  

Ngô Bệ :

• Người làng Trà Hương đời vua Trần Dụ Tôn. Họp Đảng làm loạn, giữ núi Yên Phụ, dựng cây cờ lớn ở trên núi, tiếm vị xưng vương.
  
• Về mục lục N

Ngô dữ Ngô bào : Chỉ việc cùng là đồng loại, đồng bào.

• Bài "Tây Minh" của Trương Trí có câu : "Dân ngô đồng bào, vật ngô dữ giã." (Người với ta là đồng loại, cho nên gọi là đồng bào, thì coi nhau như anh em mình. Vật (động, thực vật) cùng ta chẳng đồng loại, nhưng tính thể sở tự cũng vốn ở trời đất cho nên gọi là "ngô dữ" thì coi nhau như bè lũ mình.)
  
• Về mục lục N

Ngô Khởi : Nói việc lo lập công danh mà bội phản tình vợ.

• Tôn Tử Ngô Khởi liệt truyện : Tướng giỏi có danh tiếng ở nước Tề. Ngô Khởi người nước Vệ thời Chiến quốc, tính hay nghi kỵ và tàn nhẫn. Lúc còn trẻ nhà ông có hàng ngàn lạng vàng, đi du thuyết tìm công danh không được bèn phá hết cửa nhà, bị hàng xóm chê cười. Khởi giết hơn 30 người chê cười mình rồi đi ra ngoài thành phía đông, từ biệt mẹ, cắn vào cánh tay mà thề : "Khởi này không làm nên khanh tướng thì nhất định không về nước Vệ nữa." Khởi đi học với Tăng Tử, được ít lâu mẹ chết cũng không về. Tăng Tử khinh bỉ rồi tuyệt giao với Khởi. Khởi đến nước Lỗ học binh pháp, thờ vua Lỗ. Tề đánh Lỗ, Lỗ muốn dùng Ngô Khởi làm tướng nhưng vì vợ Khởi là người tề nên vua Lỗ ngờ vực chưa dám quyết. Khởi liền giết vợ để được vua Lỗ dùng. Vua Lỗ cho Khởi làm tướng.
  Sãi Vãi :
  Ghét đứa cầu mị giết con.
  Ghét đứa tham sang hại vợ.

Ngồi giữa gió xuân hơi hòa : ý nói được nghe, được học đạo lý hay.

• Chu Công Thiềm, sau khi tiếp kiến Minh Đạo ở đất Nhữ, về bảo với mọi người : "Mình như ngồi giữa gió xuân suốt cả một tháng."
  
• Về mục lục N

Ngọc bội :

• Đồ đeo bằng ngọc, chỉ hạng người quân tử, hạng người đã hiển đạt và có quan chức.
  Lời sớ sách Lễ Ký : Tự sĩ dĩ thương giai hữu ngọc bội." (Các quan từ hàng sĩ trở lên đều có đeo đồ trang sức bằng ngọc).
  Kiều :
  Nàng rằng : "Trộm liếc dung quang"
  Chẳng sàng ngọc bội cũng phường kim môn.

Ngọc Đường :

• Chỉ dinh thự hay nơi làm việc của quan Hàn Lâm Học Sĩ. Theo lời chú trong Hán Thư nói : Đời Hán, các quan đợi chiếu ở Ngọc Đường điện. Về sau nhân thế "Ngọc Đường" dùng để gọi chung nhà cửa của hạng quan gia phú quý.
  

Ngọc Hoàn :

• Dương Ngọc Hoàn hay Dương Quý Phi, vợ vua Đường Minh Hoàng, còn có hiệu là Thái Châu.
  

Ngọc Kiểm : Tên ngọn núi gần Lam Sơn, Thanh Hóa.

Ngọc Liên :

• Tình sử : Tên người con gái nhà họ Tiền góa chồng, bà mẹ ép gã cho người khác. Nàng liều chết không chịu thất tiết.
  

Ngũ Bá :

• Cuối đời nhà Chu thời Xuân Thu, 5 vua chư hầu là Tề Hoàn Công, Tấn Văn Công, Tống Tương Công, Tần Mục Công, Sở Trang Vương kế tiếp nhau nỗi lên làm bá chủ một thời gọi là Ngũ Bá. Ngũ Bá đều dựa theo uy lực, giả dối nhân nghĩa, kéo bè nước này đánh nước kia, người dân phải chịu lầm than điêu đứng.
  

Ngũ hành :

• Chỉ 5 tác nhân hay 5 thế lực tác động có ảnh hưởng lẫn nhau.
  Theo Đổng Trọng Thư, thứ tự ngũ hành là : 1. Mộc, 2. Hỏa, 3. Thổ, 4. Kim, 5. Thủy. Một trong 5 hành đến lượt nó lại sinh ra hành sau. Mỗi hành đến lượt lại bị thắng (khắc) bởi hành thứ 2 đến sau. Cho nên : Mộc sinh Hỏa, Kim sinh Thủy, Thủy sinh Mộc. Đó là quá trình "Tương sinh", nhưng mộc thắng Thổ, Thổ thắng Thủy, Thủy thắng Hỏa, Hỏa thắng Kim, Kim thắng Mộc. Đó là quá trình "Tương khắc". âm dương gia chủ trương ngũ hàng tương sinh, tương khắc theo một thứ tự cố định. Phái ấy chủ trương rằng sự liên tục của 4 mùa là hợp với quá trình tương sinh của ngũ hành cho nên : Mộc thịnh mùa xuân, sinh Hỏa, thịnh mùa hè, Hỏa lại sinh Thổ, thịnh ở trung ương. Thổ lại sinh Kim, thịnh mùa thu. Kim sinh Thủy, thịnh mùa Đông. Thủy lại sinh Mộc, thịnh mùa xuân.
  

Ngũ Hổ :

• 5 tướng giỏi của Lưu Bị : Gia Cát Lượng, Bàng Thống, Quan Vũ, Trương Phi, Triệu Vân.
  

Ngũ hồ :

• Chỉ 5 hồ Động Đình và các hồ lân cận, ở đây có nhiều cảnh đẹp.
  Theo sách "Tiều học kiểm châu" thì Ngũ Hồ gồm : Thái hồ ở Hồ Châu, Xạ Dương hồ ở Sở Châu, Thanh Thảo hồ ở Nhạc Châu, Đan Dương hồ ở Nhuận Châu và Cung Đình hồ ở Hồng Châu.
  Tự tình khúc : Buồn mây khói tỏa năm hồ.
  

Ngũ Lăng :

• Một vùng đất phía Tây kinh thành Tràng An, các đời Hán, Đường, ở đó có lăng mộ 5 vua Hán, về sau vùng này tập trung nhiều quan lại quý tộc cấp cao. "Ngũ lăng niên thiếu" chỉ bọn con nhà quyền quý, giàu sang.
  

Ngũ Liễu tiên sinh :

• Hiệu của Đào Tiềm. (Vì nhà ông có trồng 5 cây Liễu).
  

Ngũ Long Công chúa :

• Tức Thanh Long, Hắc Long, Bạch Long, Xích Long và Hoàng Long : 5 công chúa con Long Vương.
  Theo "Thuyết Đường" : 5 công chúa này tu tiên ở núi Ngũ Long, có nhiều phép lạ, từng bày trận ngũ hành giúp nước Tây Phiên đánh nhau với quân nhà Đường.
  

Ngũ Quế : Chỉ người con hay nối được chí cha ông mà làm nên.

• Xem Đơn Quế.
  

Ngũ Quý :

• Chỉ thời Ngũ đại, gồm : Hậu Lương, Hậu Đường, Hậu Tấn, Hậu Hán, Hậu Chu. Đây là thời đại loạn lạc trong lịch sử Trung Quốc, nhân dân bị khốn cùng trăm bề.
  

Ngũ Sắc chi bút :

• Bút 5 màu, gồm : Hắc (đen), Bạch (trắng), Hoàng (vàng), Thanh (xanh), Hồng (đỏ).
  Do tích Giang Yêm nằm mộng thấy có người cho cây bút 5 màu. Từ đó, văn chương thường dùng tích này.
  

Ngũ Tử Tư :

• Sử ký : Ngũ Tử Tư người nước Sở thời Xuân Thu, cha là Ngũ Xa, anh là Ngũ Thương, tổ tiên là Ngũ Cử có danh lớn ở Sở. Ngũ Xa làm Thái thú thời Sở Bình Vương. Sở Bình Vương vô đạo, cướp vợ của con là thái tử Kiến. Về sau, Sở Bình Vương nghe lời xiểm nịnh của Phí Vô Kỵ mới cho người giết thái tử Kiến và bắt bỏ tù Ngũ Xa. Vô Kỵ nói với Bình Vương : "Ngũ Xa có hai con đều là những người tài giỏi, nếu không giết thì sẽ là mối lo cho nước Sở. Nay dùng Ngũ Xa làm con tin, dụ họ đến mà giết đi." Bình Vương cho sứ giả gọi Ngũ Thương đến, rồi giết cả Xa lẫn Thương.
  Ngũ Tử Tư trốn sang Tống, rồi đến Trịnh và Ngô, ngày đêm lo việc báo thù cho cha và anh. Đến cửa ải Chiêu Quan, người giữ cửa đuổi theo muốn bắt, ông đi bộ bỏ chạy. Đến sông Giang, may trên sông có người đánh cá đang chèo chiếc thuyền nhỏ, biết Tử Tư nguy cấp và đói lắm nên mới đi kiếm cơm cho ăn. Tử Tư nấp trong bụi lau, người đánh cá mang cơm đến gọi : "Lô trung nhân ! Lô trung nhân ! Lô trung nhân !" (Hỡi người trong bụi lau), Tử Tư ra nhận cơm ăn. ăn xong, người đánh cá bèn chèo thuyền cho Tử Tư sang sông.
  Tử Tư đến Ngô, giúp công tử Quang lên ngôi vua, đó là vua Hạp Lư nước Ngô (Ngô Hạp Lư). Hạp Lư tin dùng Tử Tư mưu việc đánh Sở. 9 năm sau, Hạp Lư cùng Tử Tư đem quân đánh Sở. Quân Sở thua to, quân Ngô kéo vào thành, Bình Vương đã mất. Tử Tư cho đào mã Sở Bình Vương, đem thây ra đánh 300 roi để báo thù rửa nhục cho cha và anh. (Ngũ Tử Tư liệt truyện, Đông Chu liệt quốc, hồi 71 - 73).
  

Ngũ Thường : Hay Ngũ Luân của Nho giáo.

• Mạnh Tử : Con người ta đã là người nhưng nếu chỉ có ăn no, mặc ấm, ở yên thân mà không có giáo dục thì cũng gần giống như loài cầm thú. Thánh nhân lấy làm lo về điều đó mới khiến người Tiết làm quan Tư Đồ lo việc lấy nhân luân (Đạo đức trong quan hệ giữa người với người) mà dạy dân. Nghĩa là giữa cha con phải có tình thân cốt nhục, giữa vua tôi phải có lễ nghĩa, giữa chồng vợ phải có tình thương nhưng vẫn giữ sự phân cách giữa nam và nữ, giữa người già với người trẻ phải có thứ bậc, tôn ti, giữa bạn bè phải có đức thành tín.
  

Ngũ Viên : Tức Ngũ Tử Tư.

Ngũ viên :

• Tức "Ngũ lực viên thông" : 5 sức mạnh của người tu Phật, nếu phát huy được đầy đủ sẽ đắc thành đạo Phật. 5 sức mạnh đó là : Tín lực, Tinh Tấn lực, Niệm lực, Định lực và Tuệ lực.
  Ngũ viên cũng có thể chỉ bản thể chân không, là hình tượng giải thoát rốt ráo, nó không sinh, không diệt, không tăng, không giảm, vốn không phải là cái "sắc" hiện tượng cụ thể, tương đối có sinh có diệt, song nó sinh ra tất cả mọi hiện tượng. (Khái niệm này làm ta liên tưởng đến khái niệm "Cái Một" của ấn Độ giáo - TQ).
  
• Về mục lục N

Ngưu Lang :

• Tức Khiên Ngưu Lang (Chàng chăn trâu). Khiên Ngưu vốn là tên sao phía Nam Thiên Hà, đối diện sao Chức nữ, sau biến thành nhân vật thần thoại. Chức Nữ. ở Bắc sông Ngân lo nghề dệt cửi, trời thương cảnh lẽ loi mà đem gã cho Ngưu Lang, chàng chăn trâu bên kia sông Ngân. Sau vì Chức Nữ có lỗi nên Trời phạt bắt trở về, chỉ cho phép một năm một lần sang sông Ngân gặp Ngưu Lang.
  

Nguyên :

• Triều Nguyên ở Trung Quốc, trải 5 đời gồm 9 vua, kéo dài 93 năm (1277 - 1368).
  

Nguyên Hà :

• Hay Nguyên Giang là sông ở Hà Nam Trung Quốc, phát nguyên từ tỉnh Quý Châu chảy vào Hồ Động Vinh rồi hợp lưu với sông Tiêu, sông Tương cùng chảy tới Hồ Động Đình. Vùng xung quanh con sông này phong cảnh rất đẹp.
  

Nguyên Chẩn : Tự Vị Chi, thi sĩ có tiếng đời Đường.

Nguyên Khanh : Xem Tướng Hủ.

Nguyên Lượng : Tên tự của Đào Tiềm. Xem Đào Tiềm.

• Về mục lục N

Nguyên soái chinh tây :

• Tức Tiết Nhơn Quý, ông người đất Long Môn, vốn làm nghề cày ruộng rồi theo Đường Thái Tông đánh Liêu Đông, sau lại theo Đường Thái Tông sang đánh các nước Tây vực đều tỏ ra là vị tướng tài, dũng cảm và có nhiều mưu trí. Khi đánh Liêu Đông, ông một mình tay cầm giáo lưng đeo cung nỏ xông vào phá tan thế trận đối phương. Khi đánh Tây Vực, 10 vạn quân Đột Quyết khiếp sợ xin hàng.
  

Nguyên Tài : Một người giàu sang đời Đường (Trung Quốc).

Nguyên Thủy Thiên Tôn : Một vị tiên đứng đầu trong chư tiên.

Nguyên Trung :

• Viên Cơ : Ngụy Nguyên Trung đời Đường, một hôm thấy có mấy người đàn bà con gái từ đâu hiện đến đứng trước giường, ông bảo : "Có thể khiêng cái giường ta xuống dưới sân được không ?" Họ liền khiêng ngay cái giường ông xuống sân, lại bảo : "Có thể khiêng cái giường đặt vào chổ cũ được không ?" Họ lại đặt vào chổ cũ, lại bảo : "Có thể khiêng ra phố được không ?" Họ đều cúi lạy rồi đi và bảo với nhau rằng : "Đó là bậc trưởng giả khoa hậu, ta không nên đùa cợt như với những người khác."
  

Nguyễn Bỉnh Khiêm :

• Tự Hanh Phủ, hiệu Bạch Vân Tiên sinh, biệt hiệu Tuyết Giang Phu tử. Người làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, Hải Dương (nay là huyện Vĩnh Bảo, ngoại thành Hải Phòng), thường gọi là Trạng Trình, sinh năm 1491, mất năm 1585.
  Năm 1535, đời Mạc Đăng Doanh, ông thi đỗ Trạng lúc 45 tuổi, ông làm quan tại triều Mạc đến chức Lại bộ Tả thị lang, kiêm Đông Các Đại học sĩ. ở triều 8 năm, ông dâng sớ hạch 18 lộng thần. Năm 1542, đời Mạc Phúc, ông xin về trí sĩ, làm nhà gọi là Bạch Vân am, lấy thưởng ngoạn phong cảnh, ngâm vịnh và dạy học làm vui.
  ông nỗi tiếng học rộng, nghiên cứu Kinh Dịch, tinh thông bộ "Thái ất thần kinh" chuyên về Lý học. Vua Mạc rất trọng ông, có công việc vẫn thường đến hỏi. Lúc chết, ông được phong Thượng thư bộ Lại, tước Trình Quốc Công (Trước là Trình Tuyền Hầu). ông mất đời Mạc Mậu Hợp, thọ 95 tuổi.
  

Nguyệt lão : Xem Chỉ hồng.

Ngư phủ đình : Đình trên bờ biển.

• Khuất Nguyên nước Sở bị đuổi đi lang thang ở vùng Tương Đàm. ông chài thấy mới nói rằng : "Người đời đều đục sao ông không khuấy bùn lên, khua sông lên cho nước đục. Người đời đều say, sao ông không ăn cả bã rượu, nuốt cả cái rượu cho cùng say ?" Khuất Nguyên đáp : "Sao lại có thể để cho thứ trắng ngần bị nhuốm bụi bậm của thế tục ?" Ngư phủ mĩm cười bỏ đi.
  

Ngư toản y tông kim giám :

• Bộ sách thâu thái các sách cổ kim cùng các phương thuốc bí truyền của dân gian.
  

Ngựa Hồ : Nói lòng nhớ nước.

• Ngựa Hồ sinh ở đất Bắc, quen với gió Bắc nên thấy gió thổi thì hý lên.
  Xem Chim Việt đậu cành Nam.
  

Ngựa qua cửa sổ :

• Do chữ "Bạch câu quá khích" (Bóng bạch câu, tức bóng mặt trời qua kẽ hở). ý nói thời gian trôi qua rất nhanh.
  Là xuất phát từ câu thơ :
  Lễ ký tam niên chi tang.
  Nhị thập ngũ nguyệt chi tất.
  Nhược tứ chi quá khích." (Tang 3 năm thì chỉ 25 tháng là hết như ngựa tứ qua khe hở).
  Tam niên vấn : Lời sớ : Tứ tức tứ mã, khích là khe cửa, ngựa tứ khỏe mà nhanh vụt qua khe hở hẹp mà nhỏ là chỉ cái ý cực nhanh.
  Trang Tử : "Nhân sinh thiên địa chi, gian nhược bạch câu chi quá khích." (đời người ta trong khoảng trời đất, như bóng bạch câu qua khe hở).
  Lư Hầu thế gia : Sử ký chép lời Lã Hậu nói với Trương Lương : Nhân sinh nhất thế gian.
  Như Bạch câu quá khích.
  Hà chí tự khổ như thử. (Người ta sinh ra đời như bóng Bạch Câu qua khe hở, cần gì phải tự làm khổ mình như thế).
  Lời chú của Sư Cổ trong Hán Thư cũng chép : "Đó là nói về sự nhanh chóng. Bạch câu chỉ ánh mặt trời, khích là khe hở ở tường"
  Thạch Sanh :
  Bóng câu cửa sổ ngựa bay.
  7 năm thắm thoắt đến ngay bây giờ. Nam Hải tế văn :
  Bóng Bạch câu bay vụt cửa phù sinh.
  Hình Thương cẩu đúc mòn khuôn đại khối.

Người đạo thờ vua : Nói việc Vương Đạo giúpvua Tấn.

• Thông Chí : Vương Đạo, tự Mậu Hoàng, khi Tấn Nguyên Đế còn làm Lang Nha vương, ông biết thiên hạ đã loạn lạc, mới cùng các bậc hiền tài tuấn kiệt trong nước mưu việc Cần Vương. Nguyên Đế lên ngôi, ông được phong giữ chức Thừa Tướng. Khi Nguyên Đế mất, ông nhận di chiếu phò vua Minh Đế rồi Thành Đế. ông trãi qua 3 đời vua, có công to, làm quan đến chức Thái Phó.
  

Người đẹp sông Tương :

• Xưa có người bắt được cái gối, đêm nào nằm mơ cũng thấy cùng một mỹ nhân đi chơi bên sông Tương.
  

Người Địch chống chèo : Chỉ lòng quyết tâm đánh giặc.

• Nói việc Tổ Địch đời Tấn khi cầm quân đánh phương Bắc. Lúc đi qua sông, đến giữa dòng mới gõ mái chèo mà thề rằng : "Tổ Địch bất năng thanh Trung Nguyên bất phục tế giả" (Tổ Địch không dẹp yên được đất Trung Nguyên thì không qua lại sông này).
  Câu nói này làm ta liên tưởng đến các câu nói khác : "Thề không đánh tan được quân giặc thì không về lại sông này" của Hưng Đạo Đại Vương bên sông Bạch Đằng khi đem quân đi đánh quân Nguyên, "Quân tử nhất khứ, hề bất phục hoàn" (Quân tử một đi không trở lại) của Kinh Kha bên sông Dịch Thủy lúc đi hành thích Tần Thủy Hoàng.
  

Người khóc tượng : Nói hành động trung nghĩa.

• Tục Thông Chí : Lý Quân người đất Thái Nguyên đời Hậu Chu giỏi cưỡi ngựa bắn cung. Năm Thanh Thái đời Hậu Đường (934), ông làm Khống học chỉ huy sứ, rồi Kiểm Hiệu Thái úy. Khi Tống đoạt ngôi vua nhà Hậu Chu, Tống Thái Tổ sai sứ đến gia phong ông làm Trung Thư Lệnh, đồng thời dụ ông để ông nói nhà Chu xuống chiếu nhường ngôi cho Tống. Lý Quân cự tuyệt, bọn tả hữu ép ông, ông mới xuống lễ xứ thần nhưng sắc mặt không cung kính. Kịp khi vào cửa công, bày tiệc rượu, ông liền giả say lấy bức tranh vẽ tượng Chu Thái Tổ treo lên tường mà khóc rầm lên mãi không thôi để tỏ lòng trung với vua cũ, không nhận tước phong của vua Tống. Về sau, ông chấp binh chống lại Tống, bị thất bại, ông nhảy vào lữa tuẩn tiết.
  

Người mò rận : Chỉ người không màng đến sự thế.

• Vương Mãnh người đất Bắc Hải đời Tấn, tự Cảnh Lược, thuở bé đã có chí lớn. ông ẩn ở núi Hoa âm, ngồi nói chuyện mưu lược đánh Tần với Hoàn ôn, tay vẫn mò bắt rận, xem như không có người nào khác.
  

Người tựa cửa : Nói người mẹ tựa cửa trông chờ con, chỉ tấm lòng người mẹ.

• Chiến quốc sách : Mẹ Vương Tôn giã bảo với ông rằng : Nhữ triệu xuất nhi vãng lai, tắc ngô ỷ môn nhi vọng nhữ." (Con sáng sớm ra đi, chiều mới về thì mẹ đứng tựa cửa mà ngóng trông con, con chiều tối ra đi mà không về thì mẹ tựa cổng làng mà ngóng trông con).
  Kiều :
  Xót người tựa cửa hôm mai.
  Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ ?

Người vị vong : Vị vong : chưa chết, từ này dùng chỉ người đàn bà góa.

• Theo quan niệm phong kiến về chữ tiết của người phụ nữ thì người đàn bà phải chết theo chồng mà vẫn xem như còn sống.
  Cung oán ngâm khúc :
  Suy di đâu biết cơ trời.
  Bổng không mà hóa ra người vị vong.

Nghê Thường : Thứ xiêm của nàng tiên, màu sắc cầu vồng.

• Dị Văn Lục : Vua Đường Minh Hoàng nhân đêm Trung thu được một đạo sĩ hóa phép đưa lên chơi cung trăng. Các tiên nữ trên cung trăng xiêm áo lộng lẫy, múa hát duyên dáng. Khi về lại cõi trần, nhà vua phỏng theo điệu nhạc của các tiên nữ trên cung trăng mà chế ra điệu "Nghê Thường vũ y khúc" cho các cung nhân múa hát.
  Kiều :
  Dẫu mà tay múa miệng xang.
  Thiên tiên cũng xếp Nghê Thường trong trăng. Bích câu kỳ ngộ : Vũ y thấp thoáng Nghê Thường thiết tha.
  

Nghi gia : Hòa thuận cửa nhà, nói việc con gái lấy chồng.

• Kinh Thi : "Đào chi yêu yêu, kỳ diệp trăn trăn, chi tử vu quy, nghi kỳ gia nhân" (Cây đào mơn mỡn xanh non, lá nó rậm rạp, cô con gái kia về nhà chồng, hòa thuận với tất cả mọi người trong gia đình).
  Kiều :
  Làm cho rõ mặt phi thường.
  Bây giờ ta sẽ rước nàng nghi gia.
• Về mục lục N

Nghĩa phụ Khoái Châu :

• Truyền kỳ Mạn lục : Trọng Quỳ và nhị Khanh là con Từ Đạt người Khoái Châu, làm quan tại thành Đông Quan (Hà Nội bây giờ) và Phùng Lập Ngân, hai gia đình hứa hôn với nhau. Trọng Quý và Nhị Khanh lấy nhau. Nhị Khanh khéo biết cư xử nên họ hàng rất hòa thuận. Trọng uỳ lớn lên sinh chơi bời lêu lõng, năm 20 tuổi theo cha đi phó nhậm ở Nghệ An là vùng đương có giặc, Nhị Khanh ở lại nhà. Cha mẹ nối nhau tạ thế, nàng đưa tang về quê rồi đến ở chung với người cô là lưu Thị. Lâu ngày không có tin chồng bèn sai người đi tìm mới biết Lập Ngôn đã mất, Trọng Quỳ hư đốn trở nên nghèo khổ. Nhị Khanh can ngăn nhưng Trọng Quỳ vẫn quen tính chơi bời, một lần thua bạc mà gán vợ. Nhị Khanh bèn thắt cổ mà chết, để lại hai con trai. Trọng Quỳ ăn năn khôn xiết, một hôm nằm ngũ ở gốc cây thấy Nhị Khanh hiện về gặp gỡ chuyện trò và báo trước cho căn duyên nên đến khi Lê Lợi nỗi binh, Trọng Quỳ theo phò Lê Lợi, hai con trai làm quan đến chức Nhập thị nội.
  

Nghĩa phụ Nam Xương : Tức nàng Vũ Thị Thiết. Xem Vũ Nương.

Nghiêm Châu :

• Chỉ Nghiêm Quang và Châu Mục, người đất Nam Dương đời Hậu Hán, hai người ghét đời liêu bạc mà không ra làm quan.
  Xem Tử Lăng.
  

Nghiêm Lăng : Tức Nghiêm Quang, tự Tử Lăng.

Nghiêm Nhan : Tướng thời Tam Quốc.

• Thông Chí : Lưư Chương sai Nghiêm Nhan giữ 3 quận. Trương Phi đánh bắt được ông. Trương Phi quát hỏi : "Đại quân ta đến sao lại không hàng mà dám đánh chống lại ?" Ngiêm Nhan nói : "ở 3 quân ta đây chỉ có tướng thà chịu mất đầu chứ không có hạng tướng đầu hàng." Trương Phi nỗi giận quát tả hữu lôi ra chém. Nghiêm Nhan sắc mặt không đổi, bình tĩnh nói : "Chém đầu thì chém, sao lại nổi nóng thế." Trương Phi nghe nói liền tha Nghiêm Nhan và cho ông làm tân khách.
  

Nghiêm Quang : Tên của Tử Lăng.

• Xem Tử Lăng.
  

Nghiêu Thuấn :

• Tên 2 ông vua theo truyền thuyết trong lịch sử cổ đại Trung Quốc được nhà Nho coi là mẫu mực đã theo được đạo trời trị dân.
  Thông Chí : Nghiêu họ Doãn, con Đế Hiệu, được phong cho đất Doãn (nay thuộc tỉnh Sơn Đông), sau ở đất Đường (nay thuộc Hà Bắc) nên lấy họ gọi là Đào Đường (Đào Đường thị) do đó gọi hiệu là Đường Nghiêu. Thời bấy giờ dân hưng thịnh, thái bình, già trẻ vui chơi trò ném nhưỡng ở chốn khang cù. Nghiêu làm vua gần 100 năm rồi nhường ngôi cho Thuấn.
  Thuấn họ Diêu, tên Trung Hoa, cha là Cổ Tẩu (Người có mắt mà như mù, không phân biệt được điều tốt xấu). Mẹ chết sớm, Cổ Tẩu lấy vợ kế sinh ra Tượng là người kiêu ngạo nhưng Cổ Tẩu lại quý yêu nên hai cha con đều muốn giết Thuấn. Biết vậy nhưng Thuấn vẫn giữ tròn đạo hiếu với cha và thảo với em. Thuấn cà